czyli dlaczego Czesi zakochali się w serze w panierce, co to są knedliki, czym różni się gulasz „po czesku” i gdzie to wszystko zjeść blisko Owcy
Smažený sýr (smažák) – król gór i hospód
Czeskie góry mają swoich bohaterów: ratowników, piwo i… ser w zbroi z panierki. Smažák narodził się jako danie szybkie, tanie i sycące – idealne po nartach i na czasy, gdy mięso było świętem. To solidny plaster sera (najczęściej Eidam – czyli czeska wersja sera Edam, czasem Gouda lub Hermelín), obtoczony w mące, jajku i bułce, smażony na złoto. Podaje się go z tatarską omáčką i frytkami. Prosty? Bardzo. Genialny? Zdecydowanie.
• Jak to zrobić w domu: dobry, twardawy ser 150–180 g na porcję; panierka 3-krotna (mąka → jajko → bułka tarta, potem znów jajko → bułka), 10–15 min mrożenia przed smażeniem, smażenie w 170–180°C, krótko i zdecydowanie. Dla ambitnych – podwójny ser z cienką kieszenią powietrza w środku (efekt „lawy”).
• Oficjalna, domowa wersja od CzechTourism znajdziesz tu: Smažák
• Fajny, lekki tekst kulturowy o czeskich klasykach: Naatlantyde: kultowe czeskie jedzenie.
👉 Owczy przypis: Eidam to czeska wersja holenderskiego sera Edam. W Polsce spotkasz obie nazwy – Edam i Eidam. Czesi mówią Eidam, więc smažák to ser eidamowy.
Gdzie spróbować smažáka w naszej okolicy?
- Masarykova chata (Šerlich) – górskie schronisko z menu jak z podręcznika „Czeskie klasyki”, w tym smažák, knedliki i gulasz. Aktualną kartę znajdziesz tutaj: ubytovani-serlich.cz/jidelni-listek.
- Neratov (kiosk & hospoda) – prosto, po domowemu, z pięknym kontekstem miejsca (słynny kościół ze szklanym dachem). Zajrzyj do TIC Neratov – jedzenie w Neratowie.
Owczy Pasterz tip: „Smažák najlepiej smakuje przy stole z widokiem. Drugie miejsce zajmuje leżak, trzecie – każda ławka w słońcu.”
Knedlíky – bo sos bez towarzystwa to smutny sos
Czeskie knedlíky to sprytny wynalazek całych pokoleń: mają „przenieść” sos do brzucha, rozmnożyć danie i zatrzymać ciepło. Wersje są dwie najpopularniejsze: houskové (bułczane) i bramborové (ziemniaczane).
• Jak to zrobić w domu:
– bułczane: mąka pszenna, jajko, mleko/woda, kostki czerstwej bułki, drożdże; wyrabiasz, formujesz wałek, gotujesz na parze lub w osolonej wodzie, kroisz nitką.
– ziemniaczane: ugotowane ziemniaki, mąka ziemniaczana/pszenna, jajko, sól.
• Z czym? Z omáčkami (sosami): svíčková (wołowy), koprová (koperkowy), rajská (pomidorowy), houbová (grzybowa).
Svíčková na smetaně – śmietanowa poezja z żurawiną
Sztandar czeskiej kuchni: duszona wołowina w aksamitnym sosie z warzyw korzeniowych i śmietany, podawana z knedlikami, plasterkiem cytryny i żurawiną. Danie mieszczańskich kuchni XIX wieku, dziś – klasyk rodzinnych niedziel. Wersja w górach jest zwykle odrobinę bardziej „treściwa”, bo góry lubią kalorie.
Gulasz po czesku – gęsty, chlebowy, z piwem w roli drugoplanowej
Czeski gulasz nie próbuje udawać węgierskiego – jest gęstszy, bardziej cebulowy, często na piwie, obowiązkowo z knedlikami. Idealny po nartach biegowych albo po długim marszu na Jagodną.
Hermelín nakládaný – ser do piwa, który robi się sam
Hermelín (bliźniak camemberta) marynuje się w oleju z cebulą, czosnkiem, papryką, kminkiem i pieprzem. Po 3–5 dniach w słoju masz perfekcyjną przystawkę do kufla.
• Jak to zrobić w domu: 2–3 sery, olej rzepakowy/słonecznikowy, 1 cebula, 2 ząbki czosnku, papryka słodka/ostra, ziele, liść, pieprz, kminek, chili – układaj warstwami, zalej, odstaw w chłód.
Inne czeskie pewniaki, które spotkasz w karcie
- Bramboráky – placki ziemniaczane z majerankiem i czosnkiem (często wielkości patelni).
- Česnečka – czosnkowa na wzmocnienie.
- Utopence – marynowane kiełbaski, które… cóż, znikają w tempie utopionych smutków.
- Tatarská omáčka – bez niej smažák traci pewność siebie.
Gdzie zjeść te klasyki blisko Owcy (lista praktyczna)
- Masarykova chata – Šerlich (Orlické hory) – smažák, gulasz, knedlíky, widok i klimat schroniska. Menu.
- Neratov – kiosk/hospoda – domowe klasyki po stronie czeskiej, świetne miejsce na przystanek podczas wycieczek. Jedzenie w Neratowie.
- Bedřichovka / Orlické Záhoří – czeski klimat tuż za granicą; sprawdź lokalne restauracje i sezonowe dania (dojazd łatwy z Owcy).
- Międzylesie – Zamek – gdy wracasz do Polski i chcesz „czeskiego ducha” w zamkowych murach: Restauracja Książęcy Sad.
- Restauracja Stodoła (Żelazno) – solidna, rodzinna kuchnia, często z ukłonem w stronę czeskich smaków. Facebook: Restauracja Stodoła.
- Restauracja Kramářova chata na Suchém vrchu (trochę dalej, ale warto, bo i widoki i menu…:)
Gdy jesteś w drodze na trasach biegowych albo jedziesz w stronę Orlické Záhoří, zaglądaj do małych gospód – karty rotują, ale smažák i gulasz to pewniaki.
Smažák w domu – szybki przepis krok po kroku (Owczy wariant)
- Plaster sera 1,5–2 cm (eidam 30–45%, hermelín dla śmiałków).
- Panierka: mąka → jajko → bułka tarta → jajko → bułka (podwójnie).
- 10–15 minut do zamrażarki.
- Smażenie w głębokim tłuszczu 170–180°C, 60–90 sekund na stronę.
- Odsącz, podaj z frytkami i tatarską.
- Opcjonalnie – cytryna i żurawina (czeski twist znany ze svíčkovej, ale do sera też pasuje).
Owczy Pasterz radzi: jak zamawiać „po czesku” (i nie zgłodnieć)
- „Smažák s hranolkama a tatarkou” – brzmi jak poezja.
- „Půl litru, prosím” – to jest właśnie ten rozmiar.
- „Knedlíky navíc” – czyli „knedliky ekstra”, „dodatkowe knedliky”, bo sosu szkoda zostawić.
